Hoe is het gesteld met het gedrag en welzijn van senioren ten tijde van de coronacrisis? Binnen Genero hebben we hier veel aandacht voor, maar dit vraagstuk is ook breder onderzocht. De Gedragunit van het RIVM, GGD/GHOR NL en de regionale GGD’en doen onderzoek om meer inzicht te krijgen in hoe bewoners denken over de afgekondigde maatregelen, wat hun drijfveren zijn om zich hieraan te houden en wat voor impact de coronacrisis op hen heeft.
De gemeente Rotterdam voerde in samenwerking met GGD Zuid-Holland Zuid en het regionale project ‘Senioren Sterker Maken’ een analyse uit die zich specifiek richtte op 70-plussers in de coronacrisis. Juan Seleky, lid van het GENERO ouderen- mantelzorgforum, las het rapport en werd nieuwsgierig. Hij stelde een paar ophelderende vragen over de belangrijkste bevindingen aan Mariëlle van Ooijen, projectleider van ‘Senioren sterker maken: fysiek en sociaal’.
1. Allereerst: wat is jullie relatie met Genero?
Binnen ‘Senioren sterker maken: fysiek en sociaal’ werken de gemeenten Rotterdam, Vlaardingen, Dordrecht en Papendrecht samen met verschillende partners. De partners hebben uiteenlopende expertise, bijvoorbeeld op het gebied van onderzoek, samen leren en het betrekken van senioren. Genero is al vanaf het begin van het project een nauw betrokken partner en ondersteunt ons bij het betrekken van senioren. Zo zijn twee senioren van het Genero Ouderen- en Mantelzorgforum lid van onze projectgroep, is er een klankbordgroep met senioren van Genero die (on)gevraagd advies geeft en hebben we gezamenlijk het kennisatelier over ‘Senioriteit in coronatijd’ georganiseerd.
2. Hebben jullie zicht op de samenstelling van de groep die jullie hebben onderzocht? Zitten er bijvoorbeeld ook oudere migranten bij? We weten dat van de ondervraagde 70-plussers 3% ouder dan 85 jaar was. Daarnaast vertelt de manier waarop de deelnemers voor dit onderzoek geworven zijn en de manier waarop de vragenlijst is afgenomen ook meer over de groep die heeft deelgenomen. Deelnemers zijn geworven via sociale mediakanalen en bestaande gemeentepanels in de regio’s Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland Zuid. Daarnaast kon de vragenlijst alleen digitaal ingevuld worden. We weten dus dat de senioren die meededen aan de vragenlijst digitaal vaardig waren. De samenstelling van de onderzoeksgroep is daarmee niet representatief voor de algemene groep van senioren. Hoewel dit een tekortkoming van het onderzoek is, geven de resultaten wel een beeld van de situatie in de regio Rotterdam-Rijnmond en Zuid-Holland Zuid.
3. Hoe gaan de deelnemende 70-plussers om met de verschillende corona-maatregelen?
Als mensen denken dat de gedragsregels helpen om besmettingen van zichzelf of anderen te voorkómen, kan dit hun motivatie om zich aan de gedragsregels te houden versterken. De resultaten uit de eerste coronagolf laten gelukkig zien dat het de deelnemende 70-plussers goed lukte om zich aan de meeste hygiënemaatregelen te houden, voldoende afstand te houden van anderen en niet op bezoek te gaan bij andere leeftijdgenoten of mensen met een kwetsbare gezondheid. De coronacrisis vraagt echter ook veel van mensen: vrijheid en mogelijkheden worden beperkt. Dit kan impact hebben op de mentale, fysieke en sociale gezondheid.
4. Uit de bovenstaande figuur blijkt dat de sociale eenzaamheid van half april tot half juni 2020 stabiel was onder de 70-plussers. De emotionele eenzaamheid daarentegen was opvallend hoog tijdens deze eerste coronagolf; in april gaf 84% van de deelnemende 70-plussers aan emotioneel eenzaam te zijn en in juni lag dat op 65%. Kun je toelichten waar het verschil tussen sociale en emotionele eenzaamheid mogelijk vandaan komt? Bij emotionele eenzaamheid mist iemand een hechte, emotionele relatie met één of soms meerdere personen. Bij sociale eenzaamheid gaat het daarentegen om het gemis aan breder contact. Om het gemis aan het sociale contact met bijvoorbeeld buren, vrienden of collega`s. Het sociale netwerk is dan erg klein, of in ieder geval kleiner dan men wenst. Het lijkt erop dat vooral de emotionele eenzaamheid erg omhoog is gegaan ten tijde van de lockdown, terwijl de sociale eenzaamheid nauwelijks steeg. We denken dat de brede sociale contacten onderhouden konden worden door digitaal of telefonisch af te spreken. Dit was natuurlijk anders voor het hechte en nauwe contact met een dierbare, zeker als die niet in hetzelfde huis woont.
5. Een gezonde leefstijl (sporten, bewegen en gezond eten) is belangrijk en dat realiseren veel deelnemende senioren zich ook, gelukkig! Ook gaf 88% van de deelnemende 70-plussers aan nog hetzelfde te eten als voor de crisis. Hoe zou het komen, denk je, dat jullie deelnemers op het gebied van een gezonde leefstijl het (nog) zo goed doen?
We kunnen op basis van de data helaas niet zeggen of senioren gezond eten of niet. Er is de deelnemers alleen gevraagd of ze ten opzichte van voor de coronacrisis gezonder dan wel ongezonder eten. De data laten zien dat 88% van de ondervraagde senioren hetzelfde eet als voor de coronacrisis. We zien dat beeld terug op alle vier de meetmomenten tussen april en juni. Het lijkt er dus op dat de coronacrisis niet veel invloed heeft op het eetgedrag van senioren. Wat we wel hebben waargenomen, is dat veel van de deelnemers (veel) minder zijn gaan bewegen en sporten in de coronatijd: half april sportte 55% van de deelnemende senioren (veel) minder dan voor de coronacrisis, half juni was dat nog steeds 35%. Gezien het belang van sporten en bewegen voor de fysieke en mentale gezondheid is het belangrijk hier extra aandacht voor te hebben tijdens de tweede coronagolf.
6. Kun je iets vertellen over de vervolgplannen?
We zijn heel erg benieuwd hoe het nu, in deze tweede coronagolf, met de senioren gaat. We bereiden daarom momenteel vervolganalyses voor die we willen uitvoeren op de data van april tot en met november. We hopen het rapport van deze analyse zo snel mogelijk te publiceren.