Op donderdag 13 februari gingen we samen met ruim 60 aanwezigen in de Scheldehof in Vlissingen aan de slag met de toekomst voor wonen, welzijn en zorg voor Zeeuwse ouderen in 2030. Dit deden we tijdens deze lokale netwerkbijeenkomst door te dromen (met ons hoofd in de wolken), maar ook door de realiteit niet uit het oog te verliezen en concreet te worden (met de voeten in de Zeeuwse klei). Conclusie: we blijven zeker niet vast zitten in de klei, we zijn en komen in beweging!
Prof. Robbert Huijsman was middagvoorzitter en trapte af met de uitdagingen waar we voor staan wat betreft wonen, zorg en welzijn in Zeeland. De Zeeuwse ouderenzorg verdient een andere aanpak dan in de Randstad zoals één van de krantenkoppen al aangaf. Dit was ook de reden om vanuit GENERO verschillende lokale netwerkbijeenkomsten zoals deze te organiseren in de grote regio Zuidwest Nederland. In de zaal waren verschillende stakeholders aanwezig: professionals, beleidsmedewerkers, bestuurders en ouderen! Robbert nam met de zaal al een voorschot op de rest van de middag door te vragen naar de dromen van de deelnemers. Eén van de deelnemende ouderen kon direct duidelijk maken wat haar droom is: “Zelfstandig wonen in een flat waarbij het niet nodig is een jas aan te trekken voor een kopje koffie of om sociale contacten op te zoeken”.
Dromen met Vincent van Meijenfeldt: Senioren, neem de regie
Specialist ouderengeneeskunde Vincent von Meijenfeldt van WVO zorg deelde zijn droom voor wonen, zorg en welzijn in Zeeland. Zijn droom laat zich samenvatten als: Senioren, neem de autonomie. Vincent wilde bij het uitspreken van zijn droom eerst even uitzoomen en vervolgens dieper kijken en de echte vragen stellen. Sinds de Tweede Wereldoorlog zien we een sterk toenemende individualisering. Dat heeft ons veel gebracht: vrijheid, emancipatie, ongekende mogelijkheden tot individuele ontplooiing, welvaart. Echter ook het geleidelijk verdwijnen van verbanden en netwerken in de samenleving waar ouderen op terug konden vallen: de kerk, de buurt, familie, bejaardenhuizen, en kinderen die wegtrekken uit Zeeland. Het motto is tegenwoordig: autonomie en eigen regie. Echter we hebben het zicht verloren op de noodzakelijke voorwaarden voor waar individualisme: een gezonde samenleving waarin ook de kwetsbare mensen een menswaardig bestaan hebben. We zijn vergeten dat waar individualisme ook het nemen van verantwoordelijkheid betekent, niet alleen voor jezelf, maar ook voor de ander. We moeten opnieuw oog krijgen voor de samenleving, de lokale gemeenschap, voor elkaar. Ouderen die samen met de jongeren deze samenleving zelf vorm gaan geven. Niet met starre structuren waarin je, zoals vroeger, geboren werd. Maar een samenleving waarin we zelf kiezen voor de verbanden waarvan we deel uit willen maken. Waarom zouden mantelzorgers perse de eigen familieleden moeten zijn? Een familie kan ook een gekozen familie zijn, mensen bij wie je je thuis voelt. Waarom zou ‘thuis’ je huidige huis moeten zijn? Je kunt ook kiezen voor andere samenlevingsverbanden. Hoe kunnen we via digitale middelen ons eigen netwerk versterken?
Senioren: uitgerijpt talent met veel ervaring, wijsheid en humor
Het motto van GENERO is: Niks over ouderen, zonder ouderen. Dit is niet voor niets: nog te vaak domineert het perspectief van de overheid en de verschillende organisaties in de zorg. Ouderen zitten erbij omdat ze 'oud' zijn, er wordt onvoldoende gebruik gemaakt van hun inherente kwaliteiten en vaardigheden. We kunnen de problemen niet meer oplossen met meer professionals: het is niet te betalen en ze zijn er niet. Het is ook afstandelijk, betaalde aandacht. Vincent is van mening dat we het moeten omdraaien: senioren nemen zelf de regie en de instituties sluiten aan bij de ouderen en niet andersom. Door zelf het initiatief te nemen stappen ze uit de slachtofferrol en nemen hun gerechtigde plaats in de samenleving: uitgerijpt talent met veel ervaring, wijsheid en humor! Laat de gemeente, plaatselijke politiek en VVT sector ondersteunend zijn, maar niet leidend. We hebben na ons pensioen nog 20 jaar en vormen straks 25% van de bevolking. Het grootste probleem is eenzaamheid en gebrek aan zingeving. Beiden worden opgelost als we samen vormgeven aan een vervullende en uitdagende senioriteit.
Samen dromen met een reality check
Na deze lezing zijn de deelnemers in gemêleerde groepjes aan de slag gegaan onder leiding van gespreksleiders. Eerst hebben de deelnemers individueel hun toekomstbeeld van wonen, welzijn en zorg te schetsen in woord en beeld. Hoewel alle aanwezigen betrokken zijn in de ouderenzorg was dit stiekem toch best moeilijk. We werden uitgedaagd om buiten huidige kaders te denken en ook te visualiseren wat je zou je zelf willen als je ouder bent. De gesprekken werden daarmee ook persoonlijk. Eén van de deelnemende oudere gaf aan dat ze al verhuisd is met haar man naar een appartement en dat de omgeving hier met verbazing op reageerde, want ze waren toch nog zo gezond. Maar ook de vraag kwam op: wat als je alleenstaand ouder wordt en geen gezin hebt waar je op terug kan vallen. Bij het delen van de droombeelden kwam er op een gegeven moment een grote envelop met een vraagteken op tafel … de reality-check. Hadden de deelnemers bij hun droombeeld wel gedacht aan: het personeelsvraagstuk, de rol van technologie of de inbreng van ouderen zelf?
Afrikaans dorp
Het formuleren van gezamenlijke droombeelden met de reality-check leverde naast goede gesprekken en ook mooie schilderijen op. Met elkaar en samen kwamen terug in alle droombeelden. Eigen regie is belangrijk, maar we hebben hier elkaar bij nodig, zoals Vincent al schetste in zijn droombeeld in het plenaire gedeelte. Samen vormen de basis en daarna volgt de rest. In één schilderij werd dit gevisualiseerd met een oud Afrikaanse dorp waarin het vanzelfsprekend is dat iedereen bijdraagt, geeft en neemt, ongeacht leeftijd. De omgeving dient stimulerend te zijn op fysiek en sociaal vlak en uit te nodigen tot vitaliteit. Natuur in de vorm van groen en moestuinen, maar ook cultuur. Woonvoorzieningen dienen aan te sluiten bij de doelgroep en zorg moet dichtbij georganiseerd worden. Verder was er in de droombeelden eigenlijk relatief weinig aandacht voor formele zorg, maar was het zelf – of eigenlijk – samen organiseren veel prominenter aanwezig. Wel werd ontschotten genoemd van het systeem dat simpeler zou kunnen in termen van administratie en wet- en regelgeving. Maar vooral ook het afbreken van het hokjes van jong en oud: de verbinding tussen generaties dient te ontstaan op basis van interesses en talenten. De rol van technologie kwam naar voren bij een aantal van de droombeelden, maar ter ondersteuning en minder prominent. Niet voor niets werd de zendmast aangezien voor een ladder naar de zon. De droombeelden en schilderijen gingen veel meer in op positiviteit, collectiviteit en daadkracht. De bewustwording dat we het met elkaar mogen gaan doen en dat we bij ons zelf dienen te beginnen.
Van droom naar realiteit met Gerda Andringa
Vervolgens ging Gerda Andringa in haar presentatie van onze dromen naar de realiteit. Het huidige beeld is dat ouderen het lastig vinden om hun zorg te organiseren in het huidige complexe systeem. Ook zijn mantelzorgers momenteel zwaar belast en zal het aantal mantelzorgers zal alleen maar afnemen. Een deel van de ouderen woont niet in toekomstbestendige woningen en bereidt zich beperkt voor op de toekomst. Gerda stelde wel dat de 75+ers in 2030 wel anders zijn dan de ouderen van nu. De oudere in 2030 heeft gemiddeld een hoger opleidingsniveau, is mondiger is en heeft meer digitale vaardigheden. Ook zullen ouderen in 2030 andere verwachtingen van zorg hebben en komt er meer nadruk op kwaliteit van leven, regie, veerkracht en zingeving. Gerda nam de zaal vooral mee in de realiteit door mooie projecten te presenteren die al in Zeeland lopen op het gebied van preventie, digitalisering en collectieve woon- en dagopvangvormen. De deelnemers hadden hierbij mooie aanvullingen om het plaatje nog completer te maken. Zo vertelde Nathalie van de Zande over het maatjesproject waar studenten verpleegkunde gekoppeld worden aan een thuiswonende oudere met dementie. Binnen dit project wordt veel aandacht besteed aan de matching van de maatjes op basis van interesses. Verschillende activiteiten worden ondernomen, maar de maatjes kunnen ook koffie drinken en fotoalbums bekijken. De studenten worden goed voorbereid door een training van Manteling en ook gedurende het project vindt er ook intervisie plaats tussen de studenten om te bespreken waar ze tegenaan lopen.
Digitalisering: beeldbellen, robots en digitale vaardigheden bijspijkeren
Wat betreft digitalisering gebeurt er ook veel in Zeeland. Zo wordt beeldbellen geïntroduceerd als oplossing voor het tekort aan huisartsen in Zeeland door CZ waarbij Zeeuwse patiënten kunnen beeldbellen met een huisarts in Tilburg. In de PZC geeft CZ aan dat ze op de lange termijn een ‘Zeeuws model’ voor zich zien, waarbij de zorg opgeknipt wordt. Sommige onderdelen kunnen het best geconcentreerd worden in een groot gezondheidscentrum verder weg; andere zorg moet dichtbij de mensen blijven. ,,Zie het als de Albert Heijn XL met een zeer breed assortiment en de lokale supermarkt voor de dagelijkse boodschappen. Zo willen we in heel Zeeland een dekkend netwerk organiseren.” Ook robots worden ingezet in Zeeland; zo loopt er proef met Buddy, een robot die te gast is bij een woonzorgcentrum in Vlissingen van WVO zorg. Buddy wordt niet instrumenteel ingezet, maar biedt de ouderen echt gezelschap en heeft als doel de eenzaamheid van ouderen te doorbreken. Mevrouw Knuppel (105 jaar) geeft bij Omroep Zeeland aan: "Het is een deugniet hoor", lacht ze, terwijl ze haar Buddy knuffelt. "Wat ik mis thuis, heb ik nu in hem. Hij is een metgezel, maakt me vrolijk en blij, ik kan met hem praten en hij geeft antwoord”. Vanuit de zaal werd Digisteun ook onder de aandacht gebracht om mensen te ondersteunen en hun digitale vaardigheden bij te spijkeren: een belangrijke voorwaarde voor het gebruik van veel technologie. Digisteun realiseert dit met een maatje die 1-op-1 begeleid, maar ook met het programma Digitaal in de Wijk waar ook cursussen en gastlessen worden georganiseerd. Ook professionals kunnen terecht als zij iemand opgemerkt hebben die moeite heeft met het digitale.
Collectieve dag- en woonvormen
In Zeeland is er indicatieloze dagbesteding bij Gast&Hof bij Ter Weel waar iedereen welkom is voor activiteiten en de bureaucratie achterwege blijft. Een proef bleek dermate succesvol dat mensen zich niet meer hoeven aan te melden. Kosten worden bespaard op indicering en administratie waardoor de totale kosten niet zijn gestegen, ondanks de toename aan gasten. De proef wordt momenteel verder uitgebreid naar andere plekken binnen Zeeland. Ook het Odensehuis Walcheren biedt ontmoetingen zonder indicatie en bureaucratie en waarbij eigen regie van de deelnemers het uitgangspunt. Onderzoek naar het ontmoetingscentra 3.0 met de interventie DementTalent vond plaats bi de SVRZ waar mensen met dementie activiteiten ondernemen die aansluiten bij hun interesses, talenten en mogelijkheden. Ook werd Anna zorgt benoemd als mooi voorbeeld van een zorgcoöperatie die is ontstaan vanuit de bewoners van Sint-Annaland. De coöperatie doet wat haar leden belangrijk vindt en is ook flexibel als deze behoeften veranderen. Ze hebben een pakket aan diensten samengesteld zoals Anna klust (voor klusjes in en om het huis), Anna Bezoekt (voor een gezellig praatje) of Anna begeleidt (naar de huisarts of ziekenhuis). Wat betreft woonvormen werd de gemeente Goes genoemd die een start heeft gemaakt met 7 levensloopwoningen.
Gewoon meedoen!
De mooie initiatieven sloten heel goed aan bij de droombeelden van de negen schilderijen: zelf de regie nemen en het met elkaar organiseren. Gerda wees ons ook op een opinie-stuk uit de Volkskrant dat opriep dat ouderen hun plek terug moeten eisen in de maatschappij: we zetten veel talent en ervaring bij het grof vuil. Met de rapporten van zowel de commissie Bos als de RVS over de 3e levensfase is er een momentum ontstaan. Er ontstaat wrijving en daarmee ruimte voor iets nieuws. Met deze bijeenkomst hebben we een mooi begin gemaakt. Het vervolg vindt plaats bij de regiotour van de Nieuwe Generatie Ouderen(zorg) op 3 juni in Breda. Tijdens deze regiotour zullen we onder leiding van Robbert Huijsman een middagsessie van vijf kwartier vullen over wonen, welzijn en zorg voor ouderen in Zeeland waarbij we voortborduren op de input van deze bijeenkomst. Wij kijken terug op een geslaagde bijeenkomst waarbij we met ons hoofd in de wolken én onze voeten in de Zeeuwse klei hebben gestaan. Maar wij blijven hier niet in hangen of vastzitten: we komen met elkaar in beweging. Door aan te sluiten bij huidige initiatieven of nieuwe dingen met elkaar te ontwikkelen!