Op maandag 25 november gingen we samen met ruim 50 aanwezigen in gesprek over het belangrijke thema “Samen Beslissen: ja graag, liever niet”. De lokale netwerkbijeenkomst werd afgetrapt door voorzitter Annemiek Beukman. Zij presenteerde de uitdagingen waar we met elkaar voor staan op het gebied van wonen, welzijn en zorg van ouderen en wat GENERO hierbij kan betekenen. Netwerkcoördinator Hanna van Dijk presenteerde hoe samen beslissen leeft binnen GENERO. Niks over ouderen zonder ouderen is een belangrijk motto van GENERO en het Ouderen- en Mantelzorgforum daarbinnen. Ook deze bijeenkomst zelf is tot stand gekomen door nauwe samenwerking met onze senioren. Zoals Hanna aangaf: “Het programma had er echt anders uitgezien als ik deze bijeenkomst zelf had georganiseerd”. Tegelijkertijd is het niet altijd makkelijk dat gelijkwaardige partnerschap van de grond te laten komen.
"Zo moet het niet – zo liever wel"
Elly Bal-Anthonissen, lid van het Ouderen- en Mantelzorgforum van GENERO, presenteerde een casus waarin duidelijk werd hoe samen beslissen níet werkt. Haar vriendin Joke werd geconfronteerd met een cardioloog die vooral oog had voor haar eigen computer en kunde, maar niet voor Joke zelf. Zonder enig overleg met Joke stuurde zij haar weg met een recept voor medicijnen. Na consultatie van haar vriendin en huisarts werd Joke gesterkt in haar besluit de medicijnen niet in te nemen.
"Als Henry Ford naar mensen had geluisterd, waren er nooit auto’s gekomen"
Een schrijnende situatie, maar geen uitzonderlijke. Zo stelde Stephan Hermsen, senior adviseur Persoonsgerichte zorg en populatiemanagement bij Vilans. In een inspirerende lezing over “Samen Beslissen – toe aan de volgende stap” toonde hij een prachtig fragment uit de film Ray. We zien hoe de moeder van een blinde zoon, Ray, hem loslaat terwijl hij blootgesteld wordt aan allerlei gevaren. Toch is zij geen slechte moeder. Stephan trekt de parallel naar professionals; zij worden veelal gestuurd op het verkleinen van risico’s. Het vergt moed, om net als de moeder van Ray deed, cliënten zelf te laten ontdekken hoe zij kunnen omgaan met hun beperkingen. Stephan refereert vervolgens aan onze neiging om in gesprekken met anderen vooral expliciete kennis aan te boren. Als Henry Ford naar mensen had geluisterd waren er geen auto’s gekomen, maar snellere paarden. Om daadwerkelijk ‘samen’ te kunnen beslissen, in een gelijkwaardig partnerschap, moeten we verder durven gaan dan het niveau van expliciete kennis en het stellen van vragen. We moeten ouderen observeren én met hen co-creëren.
De lessen van Stephan namen we direct ter harte in het workshopgedeelte van de netwerkbijeenkomst. Onder begeleiding van William Voorberg, coördinator van de Governance design studio, en onze leden van het Ouderen- en Mantelzorgforum gingen de deelnemers in gemêleerde groepjes aan de slag met een casus over samen beslissen. De casussen hadden betrekking op verschillende niveaus van samen beslissen. Op het microniveau was er bijvoorbeeld een casus uit de documentaire “Goede buren”. De door vrijwilligers bezochte Til lijkt in alles eenzaam, maar toch wilt zij geen hulp accepteren. Hoe kan samen beslissen dan vorm krijgen? Op mesoniveau gingen de deelnemers bijvoorbeeld in gesprek over een cliëntenraad van een verpleeghuis die geen mandaat heeft en als verplicht nummer ervaren wordt door de bestuurder.
De vraag aan iedereen, jong en oud en vrijwilliger en professional, was om concreet te maken wat zij zelf konden bijdragen aan de casus. Zowel professionele als persoonlijke bronnen waren hierbij van belang. De deelnemers, van diverse samenstelling (onderzoekers, wijkverpleegkundigen, adviseurs, managers etc.) deelden wat zij zelf konden bieden en kregen de opdracht dit in een collage te vatten. “Een beeld zegt immers meer dan 1000 woorden” zoals William Voorberg aangaf. De collage maakte inzichtelijk wat de groep in hun mars had, maar liet ook zien wat er nog nodig was om het samen beslissen goed van de grond te krijgen.
"Samen beslissen vraagt om narren"
Een panel, bestaande uit Mieke van der Ven (lid Ouderen- en Mantelzorgforum), Marleen Goumans (directeur en lector samenhang in de ouderenzorg aan de Hogeschool Rotterdam) en Erna Vogelzang (manager klantlogistiek bij Aafje) reflecteerde op de opbrengsten van de groepjes. Een rode draad in de collages was het belang van persoonlijke aandacht en het tonen van compassie. Marleen Goumans gaf aan dat samen beslissen echter meer vraagt; iets wat zij aanduidde met de term ‘verantwoorde rebellie’. Of zoals een groepje zei: “we zijn op zoek naar narren”. Innovatieve scherpte en het ter discussie stellen van zaken zonder respectloos te zijn is wat we nodig hebben. Dit geldt zowel voor senioren als voor professionals: samen beslissen werkt immers twee kanten op. Het gaat erom een uitkomst te vinden die voor beide het best haalbaar is.
Dit is lastig genoeg wordt benadrukt in de paneldiscussie, anders lukte het ons al. Samen beslissen vraagt om actie; er moet ‘gewoon’ iets gebeuren. We moeten de transitie maken van reactief naar proactief. Organisaties hebben vaak geen visie op medezeggenschap en de afstand tussen de organisatie en de cliënt is soms groot. Een van de deelnemers die werkzaam is bij Laurens geeft aan: “we gaan dichter naar de basis door de vraag te stellen: Wat kan ik voor u betekenen?”. Sociale aspecten worden dan veel belangrijker dan medische. De deelnemers zijn het erover eens dat er binnen organisaties trekkers nodig zijn die uitdragen hoe zinvol medezeggenschap is voor het realiseren van persoonsgerichte zorg.
Voorbij de extuustruus en –guus
Maar die voortrekkers of ambassadeurs zijn ook nodig buiten de muren van organisaties om. In de discussie wordt gesteld dat GENERO hier al verder in is dan andere gremia. GENERO kan zich dan ook inzetten voor een meer gelijkwaardig partnerschap tussen ouderen en professionals. Samen met de partners in ons netwerk – de aanwezigen in de zaal – kunnen we het verschil maken door als ambassadeurs van samen beslissen op te trekken en een kritisch (tegen)geluid te laten horen. Hanna concludeert dan ook “Er is op dit moment veel goede energie aanwezig om ons gezamenlijk in te zetten voor daadwerkelijk samen beslissen; we moeten voorbij de extruus- en guus”. Tijdens de netwerkbijeenkomst staan er al twee organisaties op die dit willen concretiseren. Zij nodigen onze ouderen graag uit om met hun strategie mee te denken.
Wilt u ook GENERO, en het Ouderenforum in het bijzonder, raadplegen rondom samen beslissen, neem dan contact op met Willemijn Looman (W.Looman@zorgimpuls.nl). Zij is vervangend netwerkcoördinator tijdens het zwangerschapsverlof van Hanna van Dijk. Wilt u de sheets ontvangen van de presentatie van Stephan Hermsen, stuur dan ook een mail aan Willemijn.